キフォステンマ属
出典: フリー百科事典『ウィキペディア(Wikipedia)』 (2025/06/03 03:55 UTC 版)
キフォステンマ属 | |||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() ![]()
キフォステンマ・ユッタエ(上、下)
(Cyphostemma juttae) |
|||||||||||||||||||||||||||
分類(APG III) | |||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||
学名 | |||||||||||||||||||||||||||
Cyphostemma | |||||||||||||||||||||||||||
シノニム | |||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||
種 | |||||||||||||||||||||||||||
|
キフォステンマ属(キフォステンマぞく学:Cyphostemma)は、ブドウ科に含まれる属の一つ。塊根植物として親しまれる。キホステンマ属とも言う。かつてはシッサス属に分類されれていた。
概要
レソト、チュニジア、赤道ギニアを除くアフリカ大陸、マダガスカル島、モーリシャス島と、中東、南アジア(※シリグリ回廊の以東のインドを除く)、ミャンマー、タイ、ベトナム、広西チワン族自治区まで幅広く自生する多年草、または樹木である。花は集散花序で、分岐した花茎の先端に小さい花が集まって付く。花は花弁は目立たず、色は黄色。葉は掌状葉になる種、三出複葉となる種、単葉の種がある。ただ、いずれの種類も葉縁に鋸歯が入る。同じキフォステンマ属内での形態の差異は大きく、樹高10m以上に育つ高木や、塊茎が地上に立ち上がり長大な円錐、円筒形となるもの、地中に円盤、球形の塊茎を作るものがある。、同じ属の間でも草姿の差異は大きい[1][2]。
栽培方法
まだ日本での流通量は少なく、栽培事例も少ないが、寒さに弱いので冬季は屋内で管理する。生育期は夏にあたる。他の塊根植物と同じく、水はけの良い土壌と日光を好む[1]。
名称について


属名 Cyphostemma の由来はラテン語で、Kyphos(腫瘍、塊)+Stemma(花冠)の合成語である。かつてはシッサス・ユッタエ(Cy. juttae)と呼ばれていた[3]。
下位分類
キフォステンマ属は200種類以上が認められるかなり大きい属である。つる性の種が多く、比較的栽培される太い塊根を持つ種はごく一部である[1]。(各種類の画像はギャラリーを参照)
- キフォステンマ・ウター
(Cyphostemma uter)
アンゴラ、ナミビアに自生する種で、葉は栽培されるブドウに似る。塊根は扁平しており、上部に芽点が形成される。変種にマクロプス種(Cy. var. macropus)がある[4]。
- キフォステンマ・エレファントプス
(Cyphostemma elephantopus)
マダガスカル島に自生する固有種で。塊茎は球状をしており、地上部は蔓状となる[2]。
- キフォステンマ・クイナツム
(Cyphostemma quinatum)
- キフォステンマ・サカラヴェンシス
(Cyphostemma sakalavensis)
基部が膨らんだ大きい紡錘形の塊根を持つ。成長するにつれて樹皮が剥離して見た目がなめらかになっていく。葉は羽状複葉で、半つる性植物である。キフォステンマ・サカラヴェンセとも言う[2]。
- キフォステンマ・パキプス
(Cyphostemma pachypus)
マダガスカル島に見られる種で、塊茎は球状をしている。葉は掌状葉でつる性。花は赤色をしており観賞価値が高い[1]。
- キフォステンマ・ベティフォルメ
(Cyphostemma betiforme)
ソマリア、エチオピア、ケニア原産の種で、葉は掌状葉で、葉縁に鋸歯が見られる。蔓性にはならず、幹は肥大化し塊根となり、表面は非常に滑らかになっている。塊根植物として栽培される[6]。
- キフォステンマ・マッピア
モーリシャス島の固有種で、幹は塊根状にはならない。幼木の時は葉色が赤みを帯び、小葉は以上に細いが、成木になると、他の種と同じような葉になる。このような進化を遂げた理由は、モーリシャスオオリクガメに幼木を食べられないようにする為であるとされている。枝は蔓性にはならない。成木は樹高10m以上に成長する[1]。
- キフォステンマ・ユッタエ
ナミビア原産の種で、キフォステンマ属の中で最も栽培され、普及している。和名はブドウガメ(葡萄甕/葡萄亀)と呼ばれる。和名の由来は、ブドウの様な果実、葉を付け、肥大化した塊根を水を貯蓄する姿が水を湛(たた)えた水がめを髣髴とさせるから[7]。英名はワイルドグレープ、ツリーグレープ、ナミビアングレープである[8]。
- キフォステンマ・ラザ
(Cyphostemma laza)
マダガスカル島原産の種で、塊根から蔓を伸ばす。塊根は成長するにつれ薄皮が剥がれていく。マダガスカル原住民のアンタンドロイ族は、この植物を魔力のある植物と信じ、元気よく育つと一族が繁栄し、枯れると一族に不幸が訪れるとと信仰されている[1]。
その他の種
この節の出典[9]※属名の C. は「Cyphostemma」の略称とする。
- C. abercornense Wild & R.B.Drumm.
- C. adamii Desc.
- C. adenanthum (Fresen.) Desc.
- C. adenocarpum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. adenocaule (Steud. ex A.Rich.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. adenocephalum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. adenopodum (Sprague) Desc.
- C. agnus-castus (Planch.) Desc.
- C. allophyloides (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. alnifolium (Schweinf. ex Planch.) Desc.
- C. amplexicaule Desc.
- C. anatomicum (C.A.Sm.) Wild & R.B.Drumm.
- C. ankirihitrensis Desc.
- C. auriculata (Roxb.) P.Singh & B.V.Shetty
- C. auriculatum (Roxb.) P.Singh & B.V.Shetty
- C. bainesii (Hook.f.) Desc.
- C. bambuseti (Gilg & M.Brandt) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. barbosae Wild & R.B.Drumm.
- C. betiforme (Chiov.) Vollesen
- C. bidgoodiae Verdc.
- C. biternatum (Baker) Desc.
- C. boranense Vollesen
- C. bororense (Klotzsch) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. braunii (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. brieyi (De Wild.) Compère
- C. buchananii (Planch.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. bullatum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. burgeri Vollesen
- C. cabui (Dewit) Desc.
- C. camerounense Desc.
- C. chevalieri (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. chloroleucum (Welw.ex Baker) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. chrysadenium (Gilg) Desc.
- C. cirrhosum (Thunb.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. congestum (Baker) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. congoense (auct.) Desc.
- C. connivens (Lam.) Desc.
- C. conradsii (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. cornigera Desc.
- C. cornus-africani Thulin
- C. crassiusculum (Baker) Desc.
- C. crinitum (Planch.) Desc.
- C. cristigera Desc.
- C. crithmifolium (Chiov.) Desc.
- C. crotalarioides (Planch.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. cryptoglandulosum Verdc.
- C. cuneatum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. currorii (Hook.f.) Desc.
- C. curvipodum (Baker) Desc.
- C. cymosum (Schumach. & Thonn.) Desc.
- C. cyphopetalum (Fresen.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. dasycarpum Verdc.
- C. dasypleurum (C.A.Sm.) J.J.M.Van der Merwe
- C. decurrens (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. degraeri (Dewit) Desc.
- C. delphinensis Desc.
- C. dembianensis (Chiov.) Vollesen
- C. descoingsii Lavie
- C. desenfansii (Dewit) Desc.
- C. digitatum (Forssk.) Desc.
- C. duparquettii (Planch.) Desc.
- C. dysocarpum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. echinocarpa Desc.
- C. egregium (Gilg) Desc.
- C. elisabethvilleanum (Dewit) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. eminii (Gilg) Desc.
- C. engleri (Gilg) Desc.
- C. erythreae (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. erythrocephalum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. feddeanum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. flavicans (Baker) Desc.
- C. flaviflorum (Sprague) Desc.
- C. fragariifolium (Bojer ex Planch.) Desc.
- C. fugosioides (Gilg) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. gigantophyllum (Gilg & M.Brandt) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. gillettii (De Wild. & T.Durand) Desc.
- C. glandulosissimum (Gilg & M.Brandt) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. glanduloso-pilosa Desc.
- C. gracillimum (Werderm.) Desc.
- C. grahamii Verdc.
- C. grandistipulatum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. graniticum (Wild & R.B.Drumm.) Wild & R.B.Drumm.
- C. greenwayi Verdc.
- C. greveanum Desc.
- C. griseorubrum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. hardyi Retief
- C. haumanii (Dewit) Desc.
- C. hereroense (Schinz) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. heterotrichum (Gilg & R.E.Fr.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. hildebrandtii (Gilg) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. hispidiflorum (C.A.Sm.) J.J.M.Van der Merwe
- C. homblei (De Wild.) Desc.
- C. horombense Desc.
- C. huillense (Exell & Mendonça) Desc.
- C. humile (N.E.Br.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. hypargyreum (Gilg) Desc.
- C. hypoleucum (Harv.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. jaegeri (Gilg & M.Brandt) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. jiguu Verdc.
- C. johannis (Exell & Mendonça) Desc.
- C. kaniamae (Mullend. ex Dewit) Desc.
- C. kapiriense (Dewit) Desc.
- C. keilii (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. kibweziense Verdc.
- C. kilimandscharicum (Gilg) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. kirkianum (Planch.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. kiwakishiense (Dewit) Desc.
- C. knittelii (Gilg) Desc.
- C. kundelunguense Malaisse
- C. lageniflorum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. lanigerum (Harv.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. laza Desc.
- C. leandrii Desc.
- C. ledermannii (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. lelyi (Hutch.) Desc.
- C. lentianum (Volkens & Gilg) Desc.
- C. letouzeyanum Desc.
- C. leucorufescens Desc.
- C. leucotrichum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. libenii (Dewit) Desc.
- C. loandense (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. lovemorei Willd. & R.B.Drumm.
- C. luteum (Exell & Mendonça) Desc.
- C. lynesii (Dewit) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. macrocarpa Desc.
- C. manambovensis Desc.
- C. manikense (De Wild.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. mannii (Baker) Desc.
- C. maranguense (Gilg) Desc.
- C. marlothii (Dinter & Gilg) Desc.
- C. marunguense (Dewit) Desc.
- C. masukuense (Baker) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. megabotrys (Collett & Hemsl.) B.V.Shetty
- C. meyeri-johannis (Gilg & M.Brandt) Verdc.
- C. michelii (Dewit) Desc.
- C. micradenium (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. microdipterum (Baker) Desc.
- C. migiurtinorum (Chiov.) Desc.
- C. mildbraedii (Gilg & M.Brandt) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. milleri Wild & R.B.Drumm.
- C. molle (Steud. ex A.Rich.) Desc.
- C. montagnacii Desc.
- C. montanum Wild & R.B.Drumm.
- C. muhuluense (Mildbr.) Desc.
- C. nanellum (Gilg & R.E.Fr.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. natalitium (Szyszyl.) J.J.M.Van der Merwe
- C. nigroglandulosum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. niveum (Hochst. ex Schweinf.) Desc.
- C. njegerre (Gilg & Strauss) Desc.
- C. obovato-oblongum (De Wild.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. odontadenium (Gilg) Desc.
- C. oleraceum (Bolus) J.J.M.Van der Merwe
- C. omburense (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. ornatum (A.Chev. ex Hutch. & Dalziel) Desc.
- C. ouakense Desc.
- C. overlaetii (Dewit) Desc.
- C. oxyphyllum (A.Rich.) Vollesen
- C. pachyanthum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. pannosum Vollesen
- C. passargei (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. paucidentatum (Klotzsch) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. pendulum (Welw. ex Baker) Desc..
- C. perforatum (Louis ex Dewit) Desc.
- C. phyllomicron (Chiov.) Desc.
- C. pobeguinianum Desc.
- C. princeae (Gilg & M.Brandt) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. pruriens (Welw. ex Baker) Desc.
- C. pseudoburgeri Verdc.
- C. pseudonjegerre (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. pseudorhodesiae (Dewit) Desc.
- C. pseudosesquipedale Verdc.
- C. pseudoupembaense (Dewit) Desc.
- C. puberulum (C.A.Sm.) Wild & R.B.Drumm.
- C. pumilum Desc.
- C. rhodesiae (Gilg & M.Brandt) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. richardsiae Wild & R.B.Drumm.
- C. ringoetii (De Wild.) Desc.
- C. rivae (Gilg) Desc.
- C. robsonii Wild & R.B.Drumm.
- C. robynsii (Dewit) Desc.
- C. roseiglandulosum Desc.
- C. rotundistipulatum Wild & R.B.Drumm.
- C. rowlandii (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. ruacanense (Exell & Mendonça) Desc.
- C. rubroglandulosum Retief & B.-E.van Wyk
- C. rubromarginatum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. rubrosetosum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. rupicola (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. rutilans Desc.
- C. sanctuarium-selousii Verdc.
- C. sarcospathulum (Chiov.) Desc.
- C. saxicola (Gilg & R.E.Fr.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. saxicolum (Gilg & R.E.Fr.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. scarlatinum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. schimperi (Hochst. ex A.Rich.) Desc.
- C. schlechteri (Gilg & M.Brandt) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. schliebenii (Mildbr.) Desc.
- C. segmentatum (C.A.Sm.) J.J.M.Van der Merwe
- C. seitzianum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. septemfoliatum Wild & R.B.Drumm.
- C. serjanioides (Planch.) Desc.
- C. serpens (Hochst. ex A.Rich.) Desc.
- C. sesquipedale (Gilg) Desc.
- C. sessilifolium (Dewit) Desc.
- C. setosum (Roxb.) Alston
- C. shinyangense Verdc.
- C. simplicifolium A.Björnstad
- C. simulans (C.A.Sm.) Wild & R.B.Drumm.
- C. sokodense (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. spinosopilosum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. stefanianum (Chiov.) Desc.
- C. stefaninianum (Chiov.) Desc.
- C. stegosaurus Verdc.
- C. stenolobum (Welw. ex Baker) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. stenopodum (Gilg ex Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. stipulaceum (Baker) Desc.
- C. strigosum (Dewit) Desc.
- C. subciliatum (Baker) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. sulcatum (C.A.Sm.) J.J.M.Van der Merwe
- C. taborense Verdc.
- C. tenuissimum (Gilg & R.E.Fr.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. ternatomultifidum (Chiov.) Desc.
- C. ternatum (Forssk.) Desc.
- C. thomasii (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. tisserantii Desc.
- C. trachyphyllum (Werderm.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. trilobata (Lam.) M.R.Almeida
- C. triumfettoides (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. tsaratananensis Desc.
- C. ukerewense (Gilg) Desc.
- C. upembaense (Dewit) Desc.
- C. urophyllum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. uter (Exell & Mendonça) Desc.
- C. uwanda Verdc.
- C. vandenbergheae Malaisse & Matamba
- C. vandenbrandeanum (Dewit) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. vanderbenii (Dewit) Desc.
- C. vanmeelii (Lawalrée) Wild & R.B.Drumm.
- C. vezensis Desc.
- C. villosicaule Verdc.
- C. villosiglandulosum (Werderm.) Desc.
- C. violaceoglandulosum (Gilg) Desc.
- C. viscosum (Gilg & R.E.Fr.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- C. vogelii (Hook.f.) Desc.
- C. vollesenii Verdc.
- C. waterlotii (A.Chev.) Desc.
- C. wilmsii (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. wittei (Staner) Wild & R.B.Drumm.
- C. woodii (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. zanzibaricum Verdc.
- C. zechianum (Gilg & M.Brandt) Desc.
- C. zimmermannii Verdc.
- C. zombense (Baker) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
ギャラリー
-
エレファントプス種
-
Cyphostemma bainesii
-
Cyphostemma cirrhosum
-
Cyphostemma currori
-
マッピア種
出典
- ^ a b c d e f “Cyphostemma (Planch.) Alston” (英語). www.worldfloraonline.org. 2025年2月23日閲覧。
- ^ a b c “キフォステンマ属栽培種プロフィール、種類/マダガスカル分園/ぱんさのマイナー植物園”. www.mirai.ne.jp. 2025年2月23日閲覧。
- ^ “GKZ植物事典・キフォステンマ・ユッタエ”. gkzplant.sakura.ne.jp. 2025年2月23日閲覧。
- ^ Cyphostemma uter (Exell & Mendonça) Desc.
- ^ Cyphostemma quinatum (Dryand.) Desc. ex Wild & R.B.Drumm.
- ^ 「キフォステンマ・ベティフォルメの基本情報・育て方|多肉植物・サボテン図鑑|みんなの趣味の園芸」『みんなの趣味の園芸』。2025年2月23日閲覧。
- ^ “GKZ植物事典・ブドウガメ”. gkzplant.sakura.ne.jp. 2025年2月23日閲覧。
- ^ “ブドウガメ (Cyphostemma juttae)”. www.botanic.jp. 2025年2月23日閲覧。
- ^ “Cyphostemma juttae (Dinter & Gilg) Desc.” (英語). www.worldfloraonline.org. 2025年2月23日閲覧。
- キフォステンマ属のページへのリンク