数学において、ケイリー=アロンホルトの微分作用素 (ケイリー=アロンホルトのびぶんさようそ)は、多項式環 上で定義される三つの微分作用素 である。作用素の名は19世紀のイギリスの数学者アーサー・ケイリー とドイツの数学者ジークフリート・ハインリッヒ・アロンホルト(英語版 ) に因む。二次の特殊線形リー環の表現 を与えており、古典的不変式論において、基本的な役割を果たす。
定義
ξ
=
(
ξ
0
,
ξ
1
,
⋯
,
ξ
n
)
{\displaystyle \xi =(\xi _{0},\xi _{1},\cdots ,\xi _{n})}
を不定元 とし、標数 0の体 K を係数とする多項式 に対し、
H
=
∑
l
=
0
n
(
n
−
2
l
)
ξ
l
∂
∂
ξ
l
{\displaystyle {\mathcal {H}}=\sum _{l=0}^{n}(n-2l)\xi _{l}{\frac {\partial }{\partial \xi _{l}}}}
D
=
∑
l
=
0
n
l
ξ
l
−
1
∂
∂
ξ
l
{\displaystyle {\mathcal {D}}=\sum _{l=0}^{n}l\xi _{l-1}{\frac {\partial }{\partial \xi _{l}}}}
Δ
=
∑
l
=
0
n
(
n
−
l
)
ξ
l
+
1
∂
∂
ξ
l
{\displaystyle \Delta =\sum _{l=0}^{n}(n-l)\xi _{l+1}{\frac {\partial }{\partial \xi _{l}}}}
で定義される、多項式環
K
[
ξ
]
{\displaystyle K[\xi ]}
上の微分
H
,
D
,
Δ
{\displaystyle {\mathcal {H}},\,{\mathcal {D}},\,\Delta }
をケイリー=アロンホルトの微分作用素 という。
単項式
φ
=
ξ
0
m
0
⋯
ξ
n
m
n
{\displaystyle \varphi =\xi _{0}^{m_{0}}\cdots \xi _{n}^{m_{n}}}
に対し、その次数
deg
φ
{\displaystyle \operatorname {deg} \varphi }
、重さ
weight
φ
{\displaystyle \operatorname {weight} \varphi }
は、
deg
φ
=
∑
l
=
0
n
m
l
{\displaystyle \operatorname {deg} \varphi =\sum _{l=0}^{n}m_{l}}
weight
φ
=
∑
l
=
0
n
l
⋅
m
l
{\displaystyle \operatorname {weight} \varphi =\sum _{l=0}^{n}l\cdot m_{l}}
で定義される。
H
,
D
,
Δ
{\displaystyle {\mathcal {H}},\,{\mathcal {D}},\,\Delta }
の作用で次数
deg
φ
{\displaystyle \operatorname {deg} \varphi }
は不変であるが、重さ
weight
φ
{\displaystyle \operatorname {weight} \varphi }
については、
weight
H
φ
=
weight
φ
{\displaystyle \operatorname {weight} {\mathcal {H}}\varphi =\operatorname {weight} \varphi }
weight
D
φ
=
weight
φ
−
1
{\displaystyle \operatorname {weight} {\mathcal {D}}\varphi =\operatorname {weight} \varphi -1}
weight
Δ
φ
=
weight
φ
+
1
{\displaystyle \operatorname {weight} \Delta \varphi =\operatorname {weight} \varphi +1}
が成り立つ。
全ての項の次数が等しい多項式を同次多項式、全ての項の重さが等しい多項式を同重多項式という。同次同重多項式
ϕ
(
ξ
)
∈
K
[
ξ
]
{\displaystyle \phi (\xi )\in K[\xi ]}
に対し、その指数
ind
ϕ
{\displaystyle \operatorname {ind} \phi }
を
ind
ϕ
=
n
deg
ϕ
−
2
weight
ϕ
{\displaystyle \operatorname {ind} \phi =n\operatorname {deg} \phi -2\operatorname {weight} \phi }
で定めると
H
ϕ
(
ξ
)
=
ind
ϕ
⋅
ϕ
(
ξ
)
{\displaystyle {\mathcal {H}}\phi (\xi )=\operatorname {ind} \phi \cdot \phi (\xi )}
が成り立つ。
二次特殊線形リー環の表現
交換子積 を
[
X
,
Y
]
=
X
Y
−
Y
X
{\displaystyle [X,Y]=XY-YX}
で定めると、
H
,
D
,
Δ
{\displaystyle {\mathcal {H}},\,{\mathcal {D}},\,\Delta }
同士の交換子は、
[
D
,
Δ
]
=
H
,
[
H
,
D
]
=
2
D
,
[
H
,
Δ
]
=
−
2
Δ
{\displaystyle [{\mathcal {D}},\Delta ]={\mathcal {H}},\,\,[{\mathcal {H}},{\mathcal {D}}]=2{\mathcal {D}},\,\,[{\mathcal {H}},\Delta ]=-2\Delta }
の関係を満たす。
これは二次特殊線形リー環
s
l
(
2
)
{\displaystyle {\mathfrak {sl}}(2)}
の基底
H
=
(
−
1
0
0
1
)
,
X
=
(
0
0
1
0
)
,
Y
=
(
0
1
0
0
)
{\displaystyle H={\begin{pmatrix}-1&0\\0&1\end{pmatrix}},\,\,X={\begin{pmatrix}0&0\\1&0\end{pmatrix}},\,\,Y={\begin{pmatrix}0&1\\0&0\end{pmatrix}}}
が満たす関係
[
X
,
Y
]
=
H
,
[
H
,
X
]
=
2
X
,
[
H
,
Y
]
=
−
2
Y
{\displaystyle [X,Y]=H,\,\,[H,X]=2X,\,\,[H,Y]=-2Y}
に対応している。
そこで、
ρ
:
s
l
(
2
)
→
g
l
(
K
[
ξ
]
)
{\displaystyle \rho :{\mathfrak {sl}}(2)\rightarrow {\mathfrak {gl}}(K[\xi ])}
を対応関係
λ
H
+
μ
X
+
ν
Y
→
λ
H
+
μ
D
+
ν
Δ
(
λ
,
μ
,
ν
∈
K
)
{\displaystyle \lambda H+\mu X+\nu Y\rightarrow \lambda {\mathcal {H}}+\mu {\mathcal {D}}+\nu \Delta \quad (\lambda ,\mu ,\nu \in K)}
で与えれば、
ρ
{\displaystyle \rho }
は
K
[
ξ
]
{\displaystyle K[\xi ]}
を表現空間とする
s
l
(
2
)
{\displaystyle {\mathfrak {sl}}(2)}
のリー代数の表現 となる。
参考文献
関連項目