◊ A quibus vero primum inventæ sint ejusmodi Notæ, docet idem Petrus diaconus ex Isidoro lib. 1. Orig. cap. 21 :

Vulgares Notas Ennius primus mille et centum invenit, ad hunc scilicet usum, ut quicquid per contentionem præsentium diceretur, Librarii complures scriberent simul adstantes, divisis inter se partibus, quod quisque verba, et quo ordine excipere. Dehinc Tullius Tyro Ciceronis Libertus Notas præpositionum commentatus est. Post hunc Philargyrus Samius et Aquila Mæcenatis Libertus alias addiderunt. Deinde Lucius Annæus Seneca contractis omnibus, digesto et aucto numero, opus in quinque millia extendit.

Ex quo quidem Diacono emendandus idem Isidorus, in hisce verbis :

Post eum tertius Persannius Philargyrus ;

legendum enim post eum Samius Phylargyrius, quod non advertit Lipsius. Istiusmodi per notarum compendia scribendi rationis passim mentio est apud Scriptores. Gellius lib. 17. cap. 9 :

  Scriptor eris felix, cui littera verbum est,

Quique Notis linguam superet, cursumque loquentis

  Excipiens longas nova per compendia voces.

Martialis lib. 14. Epigrammate 208. de Notario :

Currant verba licet, manus est velocior illis :

Nondum lingua suum, dextra peregit opus.

Prudentius περὶ στεφάνων de passione S. Cassiani :

Præfuerat studiis puerilibus, et grege multo

Septus, magister literarum sederat,

Verba Notis brevibus comprendere cuncta peritus,

Raptimque punctis dicta præpetibus sequi.

S. Hieronym. Epist. 111 :

Mea autem lingua in similitudinem scribæ velocis, quem Notarium possumus intelligere, quodam signorum compendio breviatum Evangelii, strictumque sermonem exaravit in tabulis cordis carnalibus.

S. Augustinus Epist. 258. de quodam Notario :

Erat autem strenuus in Notis, et in scribendo bene laboriosus.

Idem lib. 2. de Doctr. Christ. cap. 26 :

Ex eo genere sunt etiam Notæ, quas qui didicerunt, proprie jam Notarii appellantur.

Idem in Collat. 2. diei cum Donatist. cap. 3 :

Et cum se Notas ignorare dicerent, petentes, ut prius eis ederentur gesta conscripta, Cognitor jussit, ut quod eorum Notarii exceperant, eis recitaretur.

Collatio Carthag. 2. cap. 43 :

Notas non novimus, neque ea natura rerum est, atque ipsarum, ut ita dixerim, literarum, ut quisquam notas legat alienas. In Codicibus legere non possumus, nisi edita fuerint gesta in paginis, non habeo quod tractem, non habeo quod legam.

Martyrium sancti Genesii Arelat. apud Surium 25. Aug. :

Sanctus itaque Genesius in juventutis flore primævo provincialis militiæ tyrocinium suscepit, eam officii partem studio et arte complexus, quæ patronorum verba, vel nova signorum velocitate, vel dexteræ, sonum vocis æquaret, spiritalem futuræ gloriæ imaginem præfigurans, ut, qui præcepta divina celeritate audiret, ea fidelibus Notis piæ mentis exciperet.

Ennodius in Vita sancti Epiphanii Episc. Ticinensis :

Notarum in scribendo compendia, et figuras varias verborum multitudinem comprehendentes brevi assecutus, in Exceptorum numero dedicatus enituit.

Marcus Diaconus Gazensis in Vita S. Porphyrii Episc. Gazensis n. 88. ex versione Gentiani Herveti :

Cornelius..... sciens Notis scribere, quibus utuntur in Jure,... notabat omnia, quæ dicebantur et opponebantur.

Sanctus Rembertus in Vita S. Anscharii Arch. Brem. cap. 15 :

Porro.... quam studiosus fuerit, testantur Codices magni apud nos, quos ipse propria manu per Notas conscripsit.

Quæ sic extulit Gualdo Corbeiensis Monachus :

Quam fervens in amore Dei fuit, et studiosus,

Indicio libros, quos ipse Notavit, habemus,

In quibus Omnipotentis laus æterna resultat.

Idem :

Sedis Apostolicæ fecit decreta Notare

Plurihus in foliis.

Vide Glossarium mediæ Græcit. in Νοτάριος, col. 1003. et voce Σημεῖα col. 1361.

◊ Jam vero qualis olim fuerit Cantus, quem Gregorianum dicimus, et an notis, quibus vulgo utimur, musicis constiterit, non omnino constat : quanquam id minus vero consentaneum videtur, cum ejusmodi notas multo post adinventas tradant plerique. Incertum etiam, an earum vice aspersa fuerint literis alphabeticis, quæ vocis tonos denotarent, Antiphonaria et Gradalia, uti postea factitatum palam est : etsi videatur id diserte indicare Eckehardus Junior de Casibus sancti Galli cap. 4. ubi de Petro, uno, uti vult, e Cantoribus, quos Roma in Galliam ad Carolum misit Adrianus Pontifex, verba facit :

In ipso quoque (Antiphonario) primus ille literas Alphabeti significativas notulis quibus visum est, aut susum, aut jusum, aut ante, aut retro, assignari excogitavit : quas postea cuidam amico quærenti Notker Balbulus dilucidavit.

Exstat vero Opusculum istud Notkeri tom. 5. Antiq. Lect. Canisii, parte 2. pag. 739. cum hocce titulo :

Notker Lanthberto fratri salutem. Quid singulæ litteræ in superscriptione significent cantilenæ, prout potui, juxta tuam petitionem explanare studui.

Singularum vero literarum in Musica vim ex eodem Notkero, initio literarum Alphabeti hujusce Glossarii ascribendam curavimus. Certe Cantus Gregorianus Notis constitit, quæ Musicæ et cantandi tonos indicarent : has Romanas vocabant. Monachus Egolismensis ann. 787 :

Tribuitque Antiphonarios sancti Gregorii, quos ipse notaverat Nota Romana.

Infra :

Omnes Franciæ Cantores didicerunt Notam Romanam, quam nunc vocant Franciscam.

◊ Hæ porro Notæ singulis syllabis adscriptæ erant. Chronicon Trudonense lib. 8 :

Graduale unum.... scripsit, illuminavit, musiceque notavit, syllabatim, ut ita dicam, totum usum prius a senioribus secundum antiqua eorum Gradualia discutiens.

Exstat in Biblioth. Monasterii Corbeiens. vetus Graduale hisce notatum characteribus, seu notis. Ejusmodi etiam descripsit Menardus ad lib. Sacram. Greg. pag. 76. Sed an eædem sint, quæ Petri Cantoris, vel Notkeri, non ausim definire. Nam extremis sæculis, ut ait Hugonis Reutlingensis Interpres, ei, ut putatur, coævus, in Proœmio,

processu temporis quidam Alemanni, et præcipue Monachi Ordinis S. Benedicti, qui cantum musicalem non solum ex arte, verum etiam ex usu et consuetudine perfecte et cordetenus didicerant, ipsum, omissis clavibus et lineis, quæ in neuma seu nota et musicali requiruntur, simpliciter in libris eorum notare cœperunt, et sic decantaverunt deinde juniores, et suos discipulos sine arte ex frequenti usu et ex magna consuetudine cantum informare, qui cantus sic per consuetudinem doctus ad diversa pervenerit loca. Unde jam non musicæ, sed Usus est denominatus, etc

. Ut ut sit, pro certo habetur regulas, claves, et notas musicas hodiernas, Guidonem Aretinum Monach. sub ann. 1022. adinvenisse, uti post Vincentium Belvac. lib. 25. cap. 14. et alios, observat Baron. ad hunc ann. n. 20. Is enim syllabas ut, re, mi, fa, sol, la, reperit, quibus septem discrimina vocum vulgo designantur : quod longe antea similiter factitasse Ægyptios, et septem voculis sonos hos expressisse testatur Dionysius Halicarnasseus lib. Περὶ Ἑρμηνείας, qui vulgo Demetrio Phaleræo ascribitur, pag. 35. Editionis Morellianæ. Tradit præterea auctor Vitæ S. Benonnis Episcopi Misnensis cap. 16. apud Surium tom. 7. (vixit Benno ann. 1066.) docuisse

notas musicales regulare, et sic cantare in Ecclesia Misnensi

. Chronic. Trudonense lib. 8 :

Instruxit etiam eos arte musica secundum Guidonem.

Nec scio, an hanc novam musicæ rationem improbet Letaldus, qui eodem sæculo vixit, in Vita S. Juliani Cenoman. :

Sane Responsoriorum et Antiphonarum, ut petistis, digessimus ordinem, in quibus, pro vitando fastidio, de unoquoque modo singula compegimus corpora. Neque omnino alienari volumus a similitudine veteris ritus, ne barbaram aut inexpertam, uti perhibetur, melodiam fingeremus. Non enim mihi placet quorundam musicorum novitas, qui tanta dissimilitudine utuntur, et veteres sequi omnino dedignentur auctores, etc.

◊ Commentariolum intelligo, qui compendiariam rei rationem complectatur, ut et in Extracto ann. 1336. e venditione partis urbis Massil. a Benedicto Episc. facta Carolo Andegav. Provinciæ Comiti ann. 1259. ex Schedis Præsidis de Mazaugues :

De Notis et abreviaturis in dictis cartulariis contentis facere publica instrumenta.

Aliud extractum ann. 1430. ex Homagio ab incolis Masalgii suo domino Galterio de Ulmeto ann. 1371. præstito, ex iisdem Schedis :

Et me.... Notario qui... et de ipsis Notam recepi, ex qua hoc instrumentum publicum in hanc publicam formam per aliam manum scribi, redigi et grossari feci, aliis negotiis occupatus, virtute gratiæ regiæ mihi benigne concessæ, hicque manu propria me subscripsi, quia inveni concordare invicem.

Hic tam prima perscriptio, nostris vulgo Minute, intelligi potest, quam commentariolus : et certe pro primario ejusmodi scripto, seu matrice sive imbreviatura, ut verbis utar Statutorum Rom. l. 1. cap. 149. accipienda vox Nota in Edicto Philippi Pulcri ann. 1304. tom. 1. Ordinat. Reg. pag. 417. ubi :

In primis ordinamus.... quod cum Notarii seu Tabelliones publici contractus in loco in quo morari et tenere cartularia sua consueverunt, dictos contractus receperint, in ipsis cartularibus seu protocollis substantialiter et seriatim in continenti ponant et inserant, et in cartulariis redacta, contrahentibus præsentibus legant et exponant, et si opus fuerit, Notam suam corrigant in præsentia contrahentium prædictorum.

Processus ann. 1459. ex Regesto Columba Cameræ Comput. Provinciæ :

Et inde facta decenti collatione de Nota cum suo extenso.

Charta Bernardi de Stabulo ann. 1412. ex Schedis Marchionis de Flamarens :

Et anullo omnes et singulas litteras, Notas, acta, memorialia.

Hic referenda sunt, quæ de hujusmodi Notis scribit Zinzelinus Extravagantium Johannis XXII. in cap. 5. tituli 14. De verborum significatione lit. X. in hanc clausulam Et cetera :

Hæc clausula comprehensiva est multorum verborum.... unde facit in argumentum, pro more Tabellionum, qui habent in aliquibus regionibus, quod recipientes Notam in protocollo de aliquo facto vel contractu, utuntur frequenter ista clausula ; et post redigendo instrumentum in mundum, apponunt multa verba, quæ non apposuerunt in Nota vel in protocollo, et illa subintellecta fore dicuntur sub tali clausula, Et cetera. De jure tamen scripto nihil plus in mundo, quam in protocollo debet reperiri, ut omnis falsitas et suspicio evitetur.

Vide Chartularium et Notula.

◊ Charta Theob. comit. Trec. pro monast. Corbiniac. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 16 :

Actum Trecis teste me ipso, anno Verbi incarnati 1199. mense Novembri. Data per manum Galteri cancellarii, Nota Alermi.

Nisi sit pro Signum seu subscriptio. Vide mox Notamen.