Yorick van Wageningen

‘Mijn neiging was om thuis te zitten met de gordijnen dicht’

Yorick van Wageningen (45) begon in Nederland, maar brak pas door in Amerika. Hij zat in films met Angelina Jolie, Colin Farrell en Judi Dench. In Nederland was hij oom Ben in Oorlogswinter en Willem I in dramaserie De troon.

Zijn ogen fonkelen als kometen. Naar eigen zeggen was Yorick van Wageningen anders dan andere jongeren in zijn jeugd. Op school wist hij zich een buitenstaander. ‘Ik hoorde er niet bij. Ik kan mij ook moeilijk op mensen concentreren. Dan schakel ik mezelf gewoon uit.’

Ben je daarom – na een korte toneelloopbaan in Nederland – naar de Verenigde Staten gevlucht?
‘Er waren meerdere redenen, maar één ervan was dat ik in Nederland niet of nauwelijks aan de bak kwam. Bovendien was ik in die periode net clean geworden. Hier in Los Angeles deden zich wel kansen voor. Op een gegeven moment zien mensen je en ben je de flavor of the month. Dán gebeurt het.’

Zijn vader was de wetenschapsjournalist Gerton van Wageningen, die bekendheid genoot als televisieprogrammamaker bij de VPRO en van artikelen voor Het Parool. ‘Mijn ouders maakten deel uit van een soort vrijzinnig-journalistieke linkse bende. Al op mijn lagere school vroeg een leraar de kinderen die van hun ouders een anti-autoritaire opvoeding hadden gekregen, de hand op te steken. Waarop de leraar mij aankeek en zei: “Nee, jíj hebt helemaal geen opvoeding gekregen.” Hij zat zeker niet ver van de waarheid.’ Zijn vader ging uiteindelijk in 1986 op 62-jarige leeftijd aan drank ten onder. ‘Het was buitengewoon tragisch, het was ook zo’n typisch voorbeeld van machteloosheid. Zijn dood wordt tegenwoordig ook mede getekend door de manier waarop ik nu naar het leven kijk. In De troon – waar het heel veel over vader-zoonrelaties gaat – heb ik Willem I behoorlijk op mijn vader gemodelleerd, vooral het onvermogen om een relatie te hebben met zijn zoon, hoe graag hij dat ook wilde. Je ziet dat voortdurend smachten van Willem I naar een onmogelijk contact en dat was ook zo bij mijn vader. Als je kind van een alcoholist bent weet je niet beter, want alle mensen om je heen en vrienden van je ouders zijn forse drinkers. Mijn moeder woont momenteel in Spanje, ik heb niet veel contact meer met haar. Ik denk uiteindelijk wel met liefde aan mijn ouders terug. Ze hebben het allebei enorm moeilijk gehad. Ze hadden in de jaren zestig ongelooflijk veel moeite om hun identiteit vast te houden. Mijn vader kwam uiteindelijk niet meer bij zichzelf uit. Op een gegeven moment moet je ze ook vergeven, want anders blijf je daaraan vastzitten.’

Drugs
Van Wageningen – kind van de xtc-generatie – leefde in Nederland als veelgebruiker een tijd een totaal ontspoord leven. ‘Ik ben zo’n vijftien jaar aan de drugs geweest. Het typerende voor een verslaving is dat je er op een zeker moment achter komt dat verslaving altijd gebaseerd is op angst, op angst voor afwijzing, angst voor eenzaamheid of verlating maar óók een enorme angst voor succes. Er bestaat een verband tussen verslaving enerzijds en creativiteit en destructie anderzijds. Verslaafden hebben praktisch altijd een denkbeeldige grote rode knop naast zich waarop “vernietig!” staat. Op het moment dat het goed met je dreigt te gaan, help je dat succes om zeep. Getalenteerde acteurs gebruiken drugs om hun talent bewust tegen te gaan. Bij nieuwe scripts is mijn eerste reactie nog steeds: “Oh nee, dat ga ik niet doen.” Ik bedenk altijd redenen waarom ik iets niet moet doen. Bij De troon hetzelfde. Dat gevoel van een lage eigenwaarde heeft een enorme kracht. Mijn komst naar de VS was niet een vlucht, want ik was al clean toen ik hiernaartoe ging.’

Het overwinnen van de angst voor succes is een enorme stap en die heb jij dus genomen.
‘Noodgedwongen, omdat ik wel moest. Of je participeert in dit leven óf je participeert niet in dit leven. Verslaving is het ultieme niet-participeren in het -leven. Mijn oorspronkelijke neiging was om thuis te zitten met de gordijnen dicht en me niet met de wereld te bemoeien.’

Pas nadat je clean was, gebeurde er in jouw leven écht iets?
‘Ja, absoluut. Mensen denken dat ze er niet uit kunnen komen, maar het kan dus wel. Voor mij was het een openbaring toen ik erachter kwam dat het kon, dat je zonder drugs kunt leven.’

Honger naar rollen
De acteur Yorick van Wageningen is aldus feitelijk voor de poorten van de hel weggesleept, want een paar jaar geleden had hij het met acteren helemaal gehad. ‘Ik was er echt helemaal klaar mee, ik vond het zo’n onvoorstelbaar infantiel beroep. Ergens vind ik dat nog steeds, moet ik toegeven. Het is een raar soort leven om altijd maar afhankelijk te zijn van de mening van een regisseur of van wat andere mensen zeggen. Je bent ook altijd de enige die niet ziet wat je aan het doen bent.’ Zijn Amerikaanse filmcarrière omspant inmiddels negen jaar en lijkt op toeval gebaseerd. Steven Spielberg nodigde hem uit nadat hij de Nederlandse film Total loss van regisseuse Dana Nechushtan had gezien. ‘Mijn hele leven is op toeval gebaseerd.’

Waarom wil je het eigenlijk zijn: acteur?
‘Ik weet het niet. Ik heb uiteindelijk niet veel keus, als ik een ander zinnig beroep zou kunnen vinden, zou ik dat wel willen doen. Als ik zou kunnen schrijven, zou ik wellicht niet meer acteren.’

Je acteert bij gebrek aan beter?
‘Ja. En dat ik het kennelijk goed doe, is iets van de laatste paar jaar. Ik denk dat ik het vijftien jaar -redelijk belabberd gedaan heb en juist daardoor -zó veel geleerd heb dat er toch iets van overblijft. Ik ben een autodidact. Ik begin nu, zo de laatste drie, vier jaar, echt honger naar rollen te krijgen. De rollen in -Oorlogswinter en De troon zijn geweldige rollen, waardoor dit werk erg leuk wordt. Er zijn hier nu een paar rollen waar ik op aas. Voor het eerst in mijn -carrière denk ik: yep, die zou ik wel willen spelen.’

Boos land
Van Wageningen beschouwt zichzelf als hindoe. ‘Een ex-schoonmoeder van mij was hindoe. Ik was een keer redelijk stoned toen ik een Shiva-beeldje uit een schilderij zag komen. Toen ik een paar jaar later van de drugs afkickte, had ik een hogere macht nodig. Toen heb ik Shiva gekozen. Ik mediteer regelmatig. Ik geloof ook zeker dat het innerlijke wezen van de mens iets goddelijks bevat. Maar het hindoeïsme is bij mij zeker nog geen eindstation.’

Jeroen Krabbé en Rutger Hauer: ook succesvol in het buitenland, maar inmiddels semi-permanent terug in Nederland. Ben jij dat ook van plan?
‘Ik ben hier echt graag (in Los Angeles, red.). Liever dan in Nederland. Ik hou enorm van Nederland, maar de staat waarin het zich op dit moment bevindt, doet mij pijn. Nederland is een heel boos, woedend land geworden, met types als Wilders en soortgelijken. Ik begrijp niet waar die woede vandaan komt. Hier is het veel gemoedelijker.’

In de AVRO-serie De troon, over de drie koningen Willem I, Willem II en Willem III, speelt Van Wageningen de eerste. ‘Ja, ik heb daar natuurlijk ook weer geprobeerd onderuit te komen. Ik las het script en voelde meteen dat het een uitdaging was om zo’n rol te kunnen spelen van zo’n man van in de twintig tot begin zeventig. De regisseur zei: “Ik ben eigenlijk helemaal niet zo geïnteresseerd in dat hele historische van die koningen, ik wil dat het mensen zijn.” Zo heb ik die rol ook gedaan; ik wilde laten zien dat Willem I vooral een mens was. Hij wordt in het begin enorm gekenmerkt als een slappeling en aan het einde is hij een despoot. Je gaat dan zoeken naar waarom dat zo is. Dan komt bijvoorbeeld de parallel van de relatie tussen mijn vader en mij naar boven. Míjn vader was opgevoed door vrouwen, door drie tantes van hem. Willem I had een buitengewoon slappe vader en werd ook opgevoed door vrouwen.’

Gekoesterde laptop
Er gebeurt in jouw spel altijd iets anders dan je verwacht.
‘Als je speelt is het niet interessant om te spelen wat er van tevoren bedacht is, het is interessant om iets anders te laten gebeuren. Zoiets geeft een mate van echtheid aan spel. Anderzijds is mijn manier van werken vooral gebaseerd op de Engelse manier van spelen. Engelsen ontwerpen een rol veel meer. Ik bedenk bijvoorbeeld waar ik zo’n rol van Willem I naartoe wil brengen. Ik nam de relatie met mijn -vader als uitgangspunt en ik nam ook fysieke dingen mee: ik laat Willem I voortslepen met zijn lichaam. We hadden ook steeds nét iets te strakke kleding -gekozen zodat dat verkrampte goed overkomt.’

Van Wageningen laat een foto zien van zijn hond Atilla, een Engelse buldogpup. ‘Het is nu voor het eerst dat ik echt heimwee naar hem heb, dat heb ik echt bijna nooit. Hij ligt nu niet naast me, hij zit -negenduizend kilometer verderop. In mijn huis in Amsterdam, want ik vind hem te jong om mee te moeten in het ruim van de KLM.’ Ander gekoesterd bezit: zijn laptop. ‘Je kunt er zo veel mee doen. Muziek luisteren, films kijken, ik communiceer ermee met mijn vrienden. Aan die laptop klamp ik mezelf vast, waar ik ook naartoe ga. Als je zoals ik in letterlijke zin ontheemd bent, dan is die laptop de enige verbinding met de buitenwereld, de verbinding met het leven. Als je niets anders hebt, is daar die laptop met al die informatie.’

Je bent bekend in Hollywood en – nog – vrij onbekend in Nederland. Dat blijft zo?
‘Ik merk dat je er iets aan hebt om wat bekender te zijn, omdat mensen het dan gemakkelijker vinden om dingen te financieren. Dat geldt ook voor Nederland. Als je ergens een naam hebt – of die begint te krijgen –, heb je wat in te brengen. Bekendheid op zich kan me overigens gestolen worden. Ik ben al gelukkig als mijn leven zo doorgaat als het nu gaat. Dit is mijn leven. Ik heb niet dat heilige moeten: dat ik mijn leven gericht aan zou moeten sturen.’